علمای اخلاق و همچنین قاطبه اهل عرفان ، روزه را دارای سه مرحله دانسته اند :

1??  روزه عام ( صوم العموم ) 

2??  روزه خاص ( صوم الخصوص ) 

3??  روزه اخص ( صوم خصوص الخصوص ) 

روزه عام 

 که عموم مسلمانان آن را فهمیده و بدان پای بندند - عبارت است ازاین که روزه دار خود را از ارتکاب مفطرات نه گانه  خوردن و آشامیدن ، جماع ، استمنا ، دروغ بستن به خدا و پیامبر و جانشینان پیامبر علیهم السلام ، رساندن غبار غلیظبه حلق ، فرو بردن تمام سر در آب ، باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تااذان صبح ، اماله کردن ، قی کردن  که شرح آنها در رساله های عملیه آمده است - نگاه دارد .

روزه خاص که افراد خاصی توفیق انجام آن را دارند ، عبارت است از این که  شخص روزه دار ، علاوه بر امساک از مفطرات نه گانه ، چشم ، گوش ، زبان ، دست ، پا و دیگر اعضای خود را از گناه حفظ کند . چشم را از نگاه شهوت آلود ، گوش را از استماع غیبت و غنا و . . . و زبان را از دروغ ، غیبت ، فحش ، تهمت ، جدال ، استهزا و . . . و هم چنین بقیه اعضا را از گناهان مربوط به آنها باز دارد . رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به همین نوع از روزه اشاره دارد ، آن جا که می فرماید خمس یفطرن الصائم  الکذب و الغیبة و النمیمة و الیمین الکاذب و النظربشهوة 

پنج چیز است که روزه روزه دار را باطل می کند : دروغ ، غیبت ، سخن چینی ، قسم دروغ و نگاه شهوت آلود 

یا آن جا که می فرماید من اغتاب مسلما بطل صومه و نقض وضوءه فان مات و هو کذلک مات و هومستحل لما حرم الله 2  هر کس برادر مسلمان خود را غیبت کند ، روزه و همچنین وضوی او باطل می شود و اگر بر آن حالت بمیرد ، در حالی مرده که حرام خدا را حلال شمرده است 

و یا آن جا که می فرماید من تامل خلف امراة حتی یتبین له حجم عظامها من وراء ثیابها و هو صائم فقدافطر 3 هر روزه داری که پشت سر زنی کنجکاو گردد تا از ورای لباس ، حجم استخوان های آن زن برایش معلوم شود  روزه اش را افطار کرده است 

امام صادق علیه السلام نیز به همین نوع از روزه اشاره دارد آن جا که می فرماید اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک من الحرام و القبیح و دع المراء و اذی الخادم و لیکن علیک و قار الصائم و لا تجعل یوم صومک کیوم فطرک ؛ هر گاه روزه گرفتی باید گوش و چشمت از عمل حرام و کار ناشایست روزه باشد ، و مجادله و اذیت خدمتکار را ترک کنی و به وقار روزه دار مزین باشی و در نهایت هیچ گاه روزروزه داری ات را مانند روزی که روزه نداری قرار مده

و اما روزه اخص این است که  روزه دار  علاوه بر امساک از مفطرات نه گانه و خودداری از ارتکاب گناه ، قلب خویش را از جمیع همم و افکار دنیوی و آن چه غیر حق است ، فارغ سازد و آن را در بست در اختیار خدا جل جلاله قرار دهد . و به فرموده امام صادق علیه السلام :« القلب حرم الله فلا تسکن حرم الله غیر الله 4 

قلب حرم خداست پس غیرخدا را در حرم خدا جای مده . » « و القلب السلیم الذی یلقی ربه و لیس فیه احد سواه 5 

قلب سلیم قلبی است که با خدا ملاقات کند ، در حالی که احدی جز او در آن نباشد

1? سید عبد الله شبر ، اخلاق ، ص 69 

2? ملا محسن فیض کاشانی ، محجة البیضاء ، ج  2 ص 133

3?شیخ صدوق ، معانی الاخبار ، ص 410 

4? مجلسی بحار الانوار  ج 70  ص 25  ط تهران 

5? یعقوب کلینی ، اصول کافی ، ج 2  ص 14